Nie samym stresem hormon żyje… Czyli co trzeba wiedzieć o kortyzolu, aby docenić jego działanie

Kortyzol – przyjaciel czy wróg?

Mówi się, że stres jest wrogiem organizmu. Powoduje jego dysfunkcje i stwarza szereg problemów, z którymi na co dzień musimy się mierzyć. Wystarczy wspomnieć o bezsenności, kłopotach z układem pokarmowym, migrenach czy napadach lękowych. W ten sposób ciało sygnalizuje nam, że dzieje się coś złego i należy znaleźć tego przyczynę.

Z drugiej strony krótkotrwały stres może działać na organizm mobilizująco, sprawiając, że łatwiej podejmujemy trudne decyzje lub przystępujemy do działania. Krótkotrwały stres może zwiększać sprawność umysłową i fizyczną poprzez wpływ na funkcjonowanie mózgu, układ mięśniowo-szkieletowy i sercowo-naczyniowy [1].

Winny jest permanentny stres!

W przypadku stresu długotrwałego organizm znajduje się w ciągłym stanie „walki lub ucieczki”. Stale podwyższony poziom kortyzolu negatywnie odbija się na pracy poszczególnych układów organizmu. W takiej sytuacji łatwiej o chorobę czy sezonową infekcję, bo spada odporność organizmu i pojawiają się stany zapalne.

Więcej o wpływie stresu na funkcjonowanie kobiecego organizmu przeczytasz w artykule „Mieszanka wybuchowa. Jak stres wpływa na zaburzenia miesiączkowania i układ hormonalny?”

Zaczynają się coraz częstsze epizody bezsenności lub wybudzeń ze snu, bo poziom kortyzolu nie wraca wieczorem „do normy”. Organizm wciąż żyje na wysokich obrotach, jest to niezwykle wyczerpujące.

Wiele osób w sytuacji nadmiernego stresu często dopada zmęczenie, rezygnacja, brak motywacji do działania,, problemy z koncentracją i pamięcią, zaburzenia łaknienia lub przeciwnie – nadmierny apetyt.

Kortyzol a układ nerwowy

Badania dowodzą, że zarówno zbyt wysoki, jak i niski poziom kortyzolu negatywnie odbija się na pracy organizmu. Szczególnie wrażliwy jest układ nerwowy, na który tylko krótkotrwały stres działa mobilizująco (wzmacnia się koncentracja i decyzyjność). Badania wykazały bowiem, że chroniczny stres może wywierać długotrwały wpływ na układ nerwowy człowieka i powodować zmiany strukturalne w różnych częściach mózgu, prowadząc m.in. do atrofii, tj. utraty neuronów i połączeń między nimi [2].

Nieznana siła kortyzolu

Właśnie dlatego kortyzol nie cieszy się dobrą opinią. Powstaje w nadnerczach pod wpływem stresu, a stan ten uważany jest za szkodliwy dla naszego zdrowia. Od tej reguły są jednak wyjątki:

1. Korzystnie wpływa na funkcjonowanie organizmu

Kortyzol wytwarzany jest przez korę nadnerczy. Jego prawidłowe stężenie przynosi dla naszego organizmu mnóstwo korzyści, począwszy od działania przeciwzapalnego i poprawiającego pamięć i koncentrację, poprzez wpływ na przemianę materii, a na regulowaniu ciśnienia oraz gospodarki wodno-elektrolitowej i glukozowej kończąc.

2. Bierze udział w reakcji „uciekaj albo walcz”

We współpracy z adrenaliną kortyzol w momencie zwiększonego stresu dodaje nam siły do działania, wyostrza zmysły, przyspiesza reakcję i decyzyjność. To biologiczne uwarunkowanie organizmu, taki alarm, który włącza się, kiedy ucieknie Ci autobus, zgubisz klucze lub gdy ktoś wyleje na Ciebie kawę. Kortyzol produkowany jest zatem w nagłej sytuacji, aby wywołać zdecydowaną reakcję organizmu.

3. Pozwala zapanować nad masą ciała

Podwyższony poziom kortyzolu sprawia, że organizm czerpie energię z komórek tłuszczowych, aby przekierować ją do mięśni. Dzięki temu łatwiej zapanować nad masą ciała i zredukować tkankę tłuszczową.

4. Pomaga uporać się z wyzwaniami fizycznymi…

Dla naszego organizmu szkodliwy jest stan stresu permanentnego, który trwa przez dłuższy czas i oznacza ciągłą, nadmierną produkcję kortyzolu. W przypadku stresu “chwilowego” organizm umie wykorzystać nadwyżkę kortyzolu i traktuje go jako motywator do działania.

5. …i codziennością – już od samego rana

Czy to możliwe, żeby kortyzol wspierał Cię przy każdym rozpoczęciu dnia? Jeśli jego poziom w organizmie jest optymalny – oczywiście! Z reguły to właśnie o poranku mamy najwyższe stężenie kortyzolu we krwi, czyli właśnie wtedy, kiedy potrzebujemy mocnego doładowania… do działania. Dzięki kortyzolowi możemy zmobilizować organizm do sprawnego funkcjonowania przez następne kilkanaście godzin. Wieczorem stężenie kortyzolu powinno maleć, aby umożliwić nam spokojny sen i regenerację. Czasem jednak coś zawodzi.

Znajdź sposób na odstresowanie

W przypadku nadprodukcji kortyzolu spowodowanej stresem, warto stosować np. techniki pozwalające obniżyć jego poziom:

• Muzyka, spacer, medytacja – wybierz to, co pozwoli Ci zrównoważyć działanie stresu.
• Zadbaj o zdrowy sen i regulację rytmu dobowego, higienę stylu życia (eliminacja używek, skrócenie kontaktu z niebieskim światłem smartfona).
• Znajdź czas na aktywność fizyczną i zadbaj o zdrową zbilansowaną dietę, która pozytywnie wpłynie na działanie gospodarki hormonalnej oraz prawidłowe wydzielanie hormonów.
• W razie potrzeby uzupełnij niedobory składników odżywczych. Czego potrzebuje osłabiony stresem organizm? Niezbędnych witamin C, E, D oraz z grupy B, wzmocnienia w postaci chromu, probiotyków dbających o mikrobiotę, a także kwasów omega-3 wspierających odporność organizmu i pracę neuronów.
• Pielęgnuj relacje z bliskimi i pamiętaj, aby codzienne obowiązki równoważyć odpoczynkiem.

Pamiętajmy, że stres jest pojęciem szerokim i może być wywołany nie tylko kłótnią czy sytuacją na drodze, ale również, a może przede wszystkim stanami, które wywierają silny wpływ na organizm, jak powrót do traumatycznych przeżyć w przeszłości, nagromadzenie negatywnych emocji, prozapalna i niezbilansowana dieta, a nawet przebywanie w zanieczyszczonym środowisku, co naraża organizm na kontakt z toksynami.

To tylko część charakterystycznych objawów. Wszystko może odbić się na relacjach zawodowych, towarzyskich i rodzinnych. W takiej sytuacji wystarczy nieraz jedna iskra zapalna, aby doszło do wybuchu.

Dowiedziałaś się czegoś nowego? Teraz pora wykorzystać to w praktyce – tylko bez stresu!