Dlaczego warto badać żelazo oraz ferrytynę?

W skład organizmu człowieka wchodzi ponad 50 różnych pierwiastków. Stanowią one ok. 4% masy ciała. Do pierwiastków występujących w mniejszej ilości, czyli mikroskładników zaliczyć można m.in. żelazo.

Jaka jest rola żelaza w organizmie?

Żelazo jest niezbędnym do życia składnikiem odżywczym, występującym w organizmie głównie w hemoglobinie, mioglobinie, enzymach tkankowych oraz ferrytynie. Ma wielokierunkowy wpływ na wiele procesów biochemicznych, m.in.:

• transport i magazynowanie tlenu,
• tworzenie krwinek czerwonych,
• syntezę DNA,
• zwalczanie patogenów przez układ immunologiczny,
• metabolizm lipidów,
• detoksykację szkodliwych substancji.

Dlaczego warto badać żelazo oraz ferrytynę?

Niedobór żelaza jest najczęściej występującym niedoborem pojedynczego składnika pokarmowego na świecie. Warto kontrolować poziom żelaza w organizmie, wykonując regularne badania krwi, zwłaszcza jeśli zauważymy niepokojące zmiany w naszym organizmie.

Jakie są objawy niedoboru żelaza?

Zbyt mała ilość żelaza w organizmie może dawać następujące symptomy:

• bladość i szorstkość skóry,
• zajady w kącikach ust,
• osłabienie kondycji włosów i paznokci,
• obniżenie sprawności fizycznej,
• zmęczenie i osłabienie,
• pogorszenie pamięci i koncentracji,
• bóle i zawroty głowy,
• większa podatność na infekcje.

Większy deficyt może prowadzić do niedokrwistości.

Istnieje kilka parametrów służących do oceny statusu żelaza. Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia wolnego żelaza w surowicy. Jest to jednak parametr podlegający dużym wahaniom w ciągu doby. Oznacza to, że można uzyskać odmienne wyniki, wykonując badanie następnego dnia lub nawet tego samego, ale o innej godzinie.

Wykonując jednocześnie badanie wolnego żelaza w surowicy i ferrytyny otrzymujemy informację na temat aktualnej ilości pierwiastka w organizmie oraz o ilości jego zapasów, które mogą być wykorzystane w sytuacji niedoboru.

Kto jest najbardziej narażony na niedobór żelaza i ferrytyny?

Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od stanu fizjologicznego oraz potrzeb organizmu związanych ze wzrostem i rozwojem, pokrywaniem strat (np. w wyniku krwawień), zwiększaniem objętości krwi i stężenia hemoglobiny, a także wzrostem jego zapasów.

Zwiększone zapotrzebowanie dotyczy przede wszystkim dzieci urodzonych przedwcześnie, osób w okresie dojrzewania, kobiet w trakcie miesiączki, a także kobiet w ciąży i karmiących piersią. Są to osoby szczególnie narażone na niedobór żelaza i wyczerpanie jego zapasów (zbyt niskie stężenie ferrytyny) – szacuje się, że aż 40% kobiet w ciąży ma deficyt żelaza!

Najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza to:

• niedostateczna ilość żelaza w diecie, szczególnie u osób ze zwiększonym zapotrzebowaniem,
• niezbilansowana dieta wegańska lub wegetariańska,
• dieta ubogobiałkowa,
• dieta obfitująca w substancje utrudniające wchłanianie żelaza np. fityniany, szczawiany,
• utrata krwi, np. obfite miesiączki,
• zakażenie Helicobacter pylori,
• celiakia,
• choroby zapalne jelit.

Składniki, które utrudniają wchłanianie żelaza

Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają żelazo hemowe, które jest lepiej wchłaniane od żelaza w postaci niehemowej znajdującego się w produktach roślinnych. Dlatego osoby będące na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej oraz spożywające małą ilość mięsa są bardziej narażone na niedobór żelaza.

Również fityniany i szczawiany, czyli tzw. substancje antyodżywcze mają negatywny wpływ na absorpcję żelaza. Fityniany i szczawiany znajdują się m.in. w roślinach strączkowych, zbożach, orzechach, szpinaku i burakach. Czy to oznacza, że powinniśmy unikać tych produktów? Absolutnie nie! Odpowiednia obróbka tych produktów zmniejszy ilość niekorzystnych dla wchłaniania żelaza związków - warto je namoczyć, ugotować, skiełkować lub sfermentować oraz pamiętać o wzbogacaniu posiłków o produkty poprawiające wchłanianie.

Jak poprawić wchłanianie żelaza?

Najważniejszym czynnikiem zwiększającym przyswajanie żelaza jest witamina C, czyli kwas askorbinowy. Warto łączyć ze sobą produkty bogate w żelazo, czyli przede wszystkim mięso, podroby, pestki dyni, rośliny strączkowe, jaja, z witaminą C. Wystarczy posypać danie natką pietruszki, dodać surówkę z papryki lub wypić sok pomarańczowy.

Duże znaczenie ma również dodatek produktów fermentowanych. Oprócz tego, że są świetnym źródłem witaminy C, zawarte w nich bakterie kwasu mlekowego zmniejszają ilość fitynianów ułatwiając wchłanianie żelaza w jelicie. Świetnym dodatkiem do dań będzie kapusta kiszona, zakwas z buraka czy kimchi.

Jeżeli niedobór żelaza występuje mimo dobrze zbilansowanej diety i zastosowania powyższych wskazówek poprawiających jego wchłanianie, warto wykonać badania, które pomogą zdiagnozowanie przyczyny.

Niedobór żelaza wymaga odpowiedniego postępowania – należy zadbać o jego ilość w diecie, poprawić wchłanianie, zastosować suplementację (najlepiej pod kontrolą lekarza) oraz regularnie sprawdzać skuteczność terapii wykonując badania.

Tekst powstał przy współpracy Health Labs Care z uPacjenta