Składniki żywieniowe niezbędne do prawidłowej pracy tarczycy

Białko

Produkty białkowe, takie jak mięso, ryby, suche nasiona roślin strączkowych, owoce morza, czy jaja stanowią istotny i niezbędny element każdej diety. Białko wpływa na fizjologiczne oraz neurobiologiczne mechanizmy regulacji homeostazy naszego organizmu [1].

Jest również konieczne do prawidłowej pracy tarczycy, ponieważ stanowi źródło aminokwasów, między innymi tyrozyny, która bierze udział w syntezie hormonów tarczycy (trójjodotyroniny i tyroksyny) oraz fenyloalaniny, która ulega przekształceniu w tyrozynę [4].

Dlatego długotrwale stosowana dieta niskobiałkowa, uboga w aminokwasy, może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie tarczycy. Jego niedostateczna podaż zmienia aktywność osi podwzgórze-przysadka-tarczyca, której zadaniem jest utrzymanie stanu eutyreozy, czyli prawidłowej funkcji hormonalnej tarczycy. W efekcie może prowadzić to do spadku stężenia hormonu uwalniającego tyreotropinę, tak zwanej tyreoliberyny (TRH) oraz zahamowania wydzielania tyreotropiny (TSH) [1]. W wyniku niedoboru aminokwasów może dochodzić również do nieprawidłowej syntezy i wydzielania hormonów tarczycy [4].

Duża ilość białka w diecie przyspiesza metabolizm, co w przypadku nadczynności tarczycy nie jest wskazane ze względu na już występujące w niej zwiększone tempo przemiany materii.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT)

Z punktu widzenia pracy tarczycy do szczególnie istotnych kwasów tłuszczowych zalicza się te wielonienasycone z rodziny Omega 3, do których należą kwas eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA).

Ich rola w równowadze pracy tarczycy wynika między innymi z tego, że WNKT wspomagają przemianę tyroksyny (T4) w trójjodotyroninę (T3) w wątrobie oraz zwiększają wrażliwość tkanek na ich działanie [5]. Ponadto wykazują korzystny wpływ na aktywność osi podwzgórze-przysadka-tarczyca, a ich odpowiednia podaż może być szczególnie istotna w chorobach tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, takich jak choroba Hashimoto, czy Graves-Basedowa, gdyż wywierają korzystny wpływ na odpowiedź immunologiczną organizmu poprzez syntezę cytokin przeciwzapalnych [6].

Kwasy tłuszczowe Omega 3 zapobiegają uszkodzeniu komórek, co również jest istotne przy chorobach tarczycy z autoagresji [4]. WNKT znajdują się głównie w tłustych rybach morskich oraz owocach morza, dlatego osoby z chorobami tarczycy, które unikają ich spożywania lub sięgają po nie stosunkowo rzadko, powinny rozważyć dostarczanie kwasów tłuszczowych Omega 3 wraz z suplementacją. Ich niedobór może prowadzić do spadku aktywności osi podwzgórze-przysadka-tarczyca oraz wpływać na zmniejszenie wytwarzania i wydzielania hormonów tarczycy.

Jod

Jako składnik hormonów tarczycy (T3 i T4), jod odgrywa kluczową rolę w fizjologii tarczycy. Bierze udział w syntezie hormonów tarczycy, w której odpowiada za jodowanie tyrozyny [7].

Ponad 90% jodu organicznego i nieorganicznego jest wchłaniane wraz z pożywieniem w górnej części jelita cienkiego w postaci jodku. Następnie tarczyca pobiera jodek poprzez symporter sodowo-jodowy, co odbywa się wbrew gradientowi stężeń w komórkach tarczycy. Im niższa zawartość jodu w tarczycy, tym więcej jodu ulega wchłonięciu przez tarczycę.

Gdy komórki tarczycy są już odpowiednio nasycone jodem, nadmiar wolnego jodku jest wydalany przez nerki, gdyż nadmiar jodu prowadzi do rozwoju tak zwanego efektu Wolffa-Chaikoffa, który polega na osłabieniu funkcji tarczycy w wyniku zmniejszenia wychwytu jodu przez tarczycę i zahamowania syntezy hormonów tarczycy [8]. Ponadto jego nadmierne spożycie może skutkować nasileniem procesu zapalnego gruczołu tarczowego. Z kolei zbyt niska podaż jodu powoduje, że tarczyca starając się przystosować do jego niedoboru reaguje zmniejszeniem wydzielania T3 i T4, co prowadzi do wzrostu TSH [4][7]. W przypadku dużego niedoboru jodu może dojść do rozwoju niedoczynności tarczycy.

W zależności od zapotrzebowania organizmu oraz przyczyny choroby tarczycy, podaż jodu jest sprawą bardzo indywidualną. Stężenie jodu powinno być regulowane pod ścisłą kontrolą lekarza.

Selen

Selen należy do kluczowych pierwiastków koniecznych do utrzymania homeostazy naszego organizmu, w tym do prawidłowej pracy gruczołu tarczowego. Tarczyca charakteryzuje się wysoką zawartością selenu, który wbudowuje się w tak zwane selenoproteiny. Niektóre z nich wykazują aktywność przeciwutleniającą i chronią tarczycę, usuwając wolne rodniki tlenowe wytwarzane podczas produkcji hormonów tarczycy.

Selen odgrywa również ważną rolę w metabolizmie hormonów tarczycy, ponieważ wchodzi w skład dejodynaz jodotyroninowych (DIO), czyli enzymów biorących udział w konwersji T4 do T3.

Jakie są skutki niedoboru selenu?

• Niedobór tego pierwiastka może prowadzić do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycy, co w efekcie skutkuje wzrostem stężenia TSH [2].
• Niedostateczne spożycie selenu może także prowadzić do uszkodzenia komórek tarczycy w wyniku zmniejszenia aktywności peroksydazy glutationowej GPx, która chroni tarczycę przed szkodliwym działaniem nadtlenku wodoru wytwarzanego w trakcie utleniania jodu w gruczole tarczowym.
• Wpływa również na zwiększenie stresu oksydacyjnego w tarczycy, co może być niekorzystne w przypadku choroby Graves-Basedowa oraz Hashimoto.

Cynk

Cynk uczestniczy w regulacji syntezy i metabolizmu hormonów tarczycy - trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4) oraz jest niezbędny do tego, by konwersja T4 do T3 zachodziła w sposób prawidłowy [9],[10]. Ponadto wchodzi w skład białek receptorowych T3, dlatego jego zbyt niska podaż może skutkować:

• niewłaściwym wiązaniem trójjodotyroniny i w efekcie niedostateczną ilością wydzielanych hormonów tarczycy [11],
• wzrostem stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych.

Właściwości cynku są szczególnie istotne zwłaszcza w chorobach tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, do których należy choroba Hashimoto i Graves-Basedowa [11].

Witamina D

Witamina D działa immunomodulująco - wzmacnia wrodzony układ odpornościowy oraz hamuje adaptacyjną odpowiedź immunologiczną i może wpływać na regulację proliferacji oraz różnicowania komórek układu odpornościowego [11] [13].

Jak wskazują niektóre badania naukowe, jej niedobór może mieć związek  z rozwojem chorób tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, a także sprzyjać powstawaniu nowotworów tarczycy [14] [15]. Dlatego warto na bieżąco monitorować poziom witaminy D w swoim organizmie wykonując co jakiś czas badanie 25(OH)D3.

Promując tolerancję immunologiczną, witamina D może chronić organizm przed prawdopodobieństwem rozwoju choroby autoimmunologicznej.

Żelazo

Żelazo wchodzi w skład tak zwanej peroksydazy tarczycowej (TPO), czyli enzymu biorącego udział w syntezie hormonów tarczycy [11]. Jego niedobór może wpływać na:

• zmniejszenie stężenia hormonów tarczycy w osoczu krwi,
• zakłócenia obwodowej konwersji T4 do T3,
• zmniejszenia odpowiedzi tyreotropiny (TSH) na tyreoliberynę (TRH), co skutkuje zwiększeniem wydzielania TSH,
• zaburzenia metabolizmu jodu w gruczole tarczowym [17],
• nasilenie niedoczynności tarczycy i co za tym idzie, konieczności zwiększenia dawki leku w postaci lewotyroksyny.

Dlatego w przypadku występujących niedoborów należy dążyć do wyrównania stężeń żelaza i ferrytyny – białka pełniącego funkcję jego magazynu w organizmie, ponieważ jak wskazują prace naukowe ich uzupełnienie przywraca prawidłową pracę tarczycy [18].

Antyoksydanty (witamina A, C, E)

Witaminy te wykazują silne działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, dzięki czemu przeciwdziałają negatywnym skutkom stresu oksydacyjnego i zmiatają wolne rodniki. W ten sposób mogą działać protekcyjnie na komórki tarczycy, ponieważ nasilony stres oksydacyjny działa na nie destrukcyjnie.

• Witamina C wspomaga proces syntezy tyrozyny, której niedobory są związane
  z rozwojem niedoczynności tarczycy oraz może przyczyniać się do normalizacji stężenia przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) [20] [21]. Ponadto badania naukowe wykazały, że witamina C może wspomagać wchłanianie lewotyroksyny [22] [23].
• Witamina E  działa synergistycznie z witaminą C - chroni ją przed utlenianiem oraz wspomaga jej odnowę do formy antyoksydacyjnej.
• Witamina A uczestniczy w regulacji metabolizmu tyroksyny i trójjodotyroniny oraz normuje wydzielanie TSH przez przysadkę.

Niedobór witamin antyoksydacyjnych może prowadzić do hamowania wychwytu jodu przez gruczoł tarczowy, zmniejszenia poziomu T3 i T4 w tarczycy oraz zwiększenia w organizmie stanu zapalnego poprzez nasilenie stresu oksydacyjnego, który może przyczyniać się do rozwoju chorób tarczycy o podłożu autoimmunologicznym [9].

W chorobach tarczycy należy szczególnie zadbać o to, aby dieta była jak najbardziej odżywcza i urozmaicona.